Güneydoğu Anadolu Bölgesi

Konu: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Çarş. Haz. 16, 2010 10:08 pm

En küçük coğrafi bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi yer şekilleri ve
Buna bağlı olarak yerleşme ve ekonomik özellikler açısından iki bölüme
ayrılmıştır. Bunlar Orta Fırat Bölümü ve
Dicle Bölümü’dür. Bölgeyi bölümlere ayıran sınır Karacadağ volkan
konisinden geçer.

Yer şekilleri

Yer şekilleri sade olan bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar
geniş yer kaplar.

Dağlar : Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları
uzanır. Burada asıl Toroslar ile onun önünde ikinci bir kıvrımlı dağ
kuşağı uzanır. Bölgenin ortasında 1938 m yükseltiye sahip sönmüş
Karacadağ Volkanı yer alır. Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu
üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükseklik oluşturur.

Ovalar : Karadağ’ın batısında Altınbaşak (Harran) Ceylanpınar ve Birecik
ovaları yer alır. Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır
Havzası’nda fazla geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya geçilir.

Platolar : Karacadağ’ın batısındaki Şanlıurfa Gaziantep Adıyaman platoları Fırat
ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Karacadağ’ın doğusu
ise daha engebeli bir yapı gösterir. Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat
Eşiği yer alır.

Akarsular ve Göller

Akarsular

Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat kaynağını Doğu Anadolu
Bölgesi’nden alır. Bölgede ise Toroslar’dan gelen Kahta ve Karadağ’dan
gelen küçük akarsularla beslenir. Güneydoğu Toroslar’ın güneye bakan
yamaçlarından birçok kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer
önemli akarsuyudur. Her iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını
boşaltır.

Göller

Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur. Ancak Fırat ve Dicle üzerinde
kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır. Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj
gölü olan ****** Barajı bu bölge sınırları içindedir.

İklim

Denizden uzak olduğu için sıcaklık bakımından karasal iklim özellikleri
görülür. Kışlar oldukça soğuk olup en çok yağış bu mevsimde
düşer. Yaz mevsimi ise enlemin karasallığın ve güneyden
esen çöl rüzgarlarının etkisiyle çok sıcak ve kurak geçer. Buharlaşma
şiddeti çok fazla odluğundan yaz mevsiminin en kurak geçtiği bölgedir.
Ayrıca batıdaki Gaziantep Yöresi’nde belirgin olarak Akdeniz ikliminin
ektileri görülür.

Doğal Bitki Örtüsü

Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkırdır. İç Anadolu bozkırlarına göre çok
fakirdir. Bölgede antropojen bozkırlar da geniş yer kaplamaktadır.
Ormanların en az alan kapladığı bölge olan Güneydoğu Anadolu’da mevcut
ormanların büyük bölümü de tahrip edilmiştir. Toros Dağları eteklerinde
görülebilen ormanlar ise kuraklık nedeniyle çok zayıftır. Dicle Nehri
boylarında yer yer kavak ve söğüt toplulukları görülür.

Nüfus ve Yerleşme

Nüfusu en az olan bölgemizdir. Ancak doğum oranının yüksek yüzölçümünün küçük olması
nüfus yoğunluğunun fazla olmasına neden olmuştur. Orta Fırat Bölümü ve
özellikle Gaziantep Yöresi yoğun nüfuslanmıştır. Yağışın azaldığı
düzlüklerde nüfus azalır. Bölgede ekonomik gelişmenin yavaş olması terör olayları gibi
nedenlerden dolayı göç veren bir bölgedir. Ayrıca mevsimlik işçi göçleri
de olmaktadır.

İller

Adıyaman Batman Diyarbakır Gaziantep Mardin Siirt Şanlıurfa

Ekonomik Özellikler

Tarım

Tarım halkın temel geçim kaynağıdır. Tarım arazisi geniş olmasına karşın
kuraklık nedeniyle tarımın en önemli sorunu sulamadır. Tarım
topraklarının çok parçalı tarım işletmelerinin
küçük işletmeler şeklinde olması tarımsal verimi düşürmektedir. Tarım
alanlarının üçte biri nadasa alınmaktadır. G.A.P. (Güneydoğu Anadolu
Projesi) ile birlikte sulu tarım alanları genişlemekte nadas arazisi azalmakta tarım ürünü çeşitliliği
artmaktadır.

Tarım Ürünleri

Buğday : Bölgedeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday
ekilir. En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler.

Arpa : Bölgede yetiştirilen diğer önemli tahıl olan arpa en fazla Şanlıurfa Siirt ve Adıyaman’da
yetiştirilir.

Pamuk : Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan
pamuk halen sulanmakta
olan Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir.

Kırmız Mercimek : Kuraklığa dayanıklı bir baklagildir. Türkiye
üretiminin tamamına yakınını bu bölge sağlar. En çok Şanlıurfa ve
Gaziantep’te yetiştirilir.

Susam : Az bir alanda ekimi yapılmaktadır. Ancak üretimi bölge için önem
taşır.

Çeltik : Siverek’te yetiştirilmektedir.

Antep Fıstığı : Bölgenin karakteristik ürünüdür. Üretimin % 90’ı bu
bölgede gerçekleşir.

Üzüm : Özellikle Gaziantep çevresinde bağcılık gelişmiştir. Üretilen
üzüm yaş olarak tüketilmesinin yanı sıra pekmez pestil ya da içki
yapımında kullanılır.

Zeytin : Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde Kilis ve
Islahiye çevresinde yetiştirilir.

Tütün : Sulama ile birlikte ekim alanları genişlemektedir. Üretimde
Adıyaman ve Batman önde gelir.

Sebze : Sulanabilen alanlarda domates biber patlıcan gibi çeşitli
sebzeler yetiştirilmektedir.

Meyve : Bölgenin karpuz üretiminde ayrı bir yeri vardır. Özellikle
Diyarbakır çevresinde ağırlığı 20 kg’ı aşan karpuz yetiştirilmektedir.

Hayvancılık

Bölgede hayvancılık önemli bir ekonomik faaliyettir. Bölgenin doğal
özellikleri ve gelenekleri hayvancılığın gelişmesine zemin
hazırlamıştır. Bitki örtüsünün bozkır olması nedeniyle küçükbaş
hayvancılık yaygındır. Bölgede en çok koyun yetiştirilir. Koyundan sonra
en fazla yetiştirilen kıl keçisidir ve Toros Dağları eteklerinde
otlatılır. Ayrıca Toros Dağları’nda arıcılık yapılmaktadır.

Ormancılık

Kuraklık nedeniyle ormanların en az bulunduğu bölgedir. Toroslar’ın
eteklerinde bulunan ormanlar da çok zayıftır. Bu nedenle bölgede
ormancılık gelişmemiştir.

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler : Bölge maden bakımından zengin değildir. Gaziantep Islahiye ve Kilis’te krom
ve bakır yatakları bulunur. Kilis-Gölbaşı’nda fosfat çıkartılır. Ayrıca
Toros Dağları’nda krom ve çinko yatakları vardır.

Enerji Kaynakları : Petrolün çıkarıldığı tek bölgedir. Diyarbakır
Havzası’nda Raman Garzan Şelmon yatakları ile
Adıyaman’da Yanarsu Havzası’nda çıkartılır. Türkiye’nin petrol boru
hatları bu bölge topraklarından geçer. Ayrıca Cizre’de önemli bir enerji
kaynağı olan linyit çıkarılır.

Enerji Üretim Tesisleri : Bölge enerji üretiminde giderek önem
kazanmaktadır. G.A.P. kapsamında 22 hidroelektrik santral kurulması
planlanmıştır. Önemli barajları ****** Kralkızı ve Deve
Geçidi’dir.

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

Besin : Diyarbakır Şanlıurfa

İçki : Gaziantep Şanlıurfa Diyarbakır

Pamuklu Dokuma : Gaziantep Adıyaman Diyarbakır

Battaniye Kilim Halı : Siirt Gaziantep

Petrol Rafinerisi : Batman

Ulaşım

Bölgede önemli dağ sıralarının olmaması ulaşımı kolaylaştırmıştır. Ancak
Güneydoğu Toroslar İç ve Doğu Anadolu ile
olan ulaşıma engel olmaktadır. Irak ve Suriye’ye bağlanan önemli yollar
da bölgeden geçmektedir. Bölgede iki ana demiryolu hattı vardır.
Bunlardan biri Kurtalan-Diyabakır-Gaziantep üzerinden Doğu ve İç Anadolu
ile bağlantıyı sağlar. Diğeri Adana-Gaziantep üzerinden geçerek
Nusaybin’e ulaşır. Güneydoğu Anadolu’daki demiryolu hattında çoğunlukla
tarımsal ürün ve maden taşınır.

Turizm

Doğal güzellikleri ve tarihi zenginliğine karşın bölge turizm açısından
yeterince gelişememiştir. Adıyaman’daki Nemrut Dağı’nda bulunan Komagene
krallığına ait mezarlar ve çeşitli anıtlar adeta açık hava müzesi
durumundadır. Şanlıurfa’daki Balıklı Göl halk tarafından kutsal
sayılmakta dinsel turizm için
potansiyel oluşturmaktadır. Diyarbakır’da bulunan Orta Çağ’a ait surlar kuleler bölgedeki diğer
turistik zenginliklerdir. Ayrıca Gaziantep Yöresi’ndeki Karkamış ve Roma
dönemine ait kalıntılar çok fazla turist çekmektedir.

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Bölgenin Türkiye ekonomisine katkısı çok azdır. Doğu Anadolu
Bölgesi’nden sonra geri kalmış ikinci bölgemizdir. Aşağıda bölge
ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin
listesi verilmiştir.

Petrol

Antep Fıstığı

Baklagiller

Üzüm

Pamuk

Hayvancılık

» Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Barajlar
» Doğu Anadolu Bölgesi
» Akdeniz Bölgesi
» Akdeniz bölgesi akarsu ve göller
» Akdeniz Bölgesi Milli Parkları