Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Barajlar

• ****** Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

****** Barajı Şanlıurfa ve Adıyaman
illeri arasında Fırat Nehri üzerinde
kurulu olup enerji ve sulama
amaçlıdır. 1983 yılında inşaatı başlamış olan baraj 1992 yılında
işletmeye açıldı. 8 türbine sahip barajın yüksekliği 169 metredir. 2400
MW gücüyle yıllık 8900 GWh elektrik üretim kapasitesine sahiptir. Kaya
dolgu tipinde bir barajdır. Gövde hacmi 84 500 000 m³ tür. Dış yüzeyi
kaya içi kil ve topraktır. Baraj gölünün baskısı ile ilk inşaasındaki
yüksekliği 10 metre kısalmıştır.
GAP Projesi içinde Karakaya Barajının 180
km mansabında Şanlıurfa ilinin Bozova
ilçesine 24 km uzaklıkta Fırat Nehri üzerinde kurulan baraj.
İnşaatına; 4 Kasım 1983 tarihinde başlandı. 1994 senesinde bitirilmesi
planlanan baraj; sulama ve enerji elde etmek maksadıyla yapılmıştır.
2400 megavat yılda 8.9 milyar
kilovatsaat elektrik enerjisi üretecek kapasitededir. 84.4 milyon m3
kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi bakımından bugüne kadar dünyada
inşa edilen barajlar arasında beşinci sıradadır. Meydana gelen göl
alanı 817 kilometre karedir. Yıllık ortalama su akışı 26.654 milyar
metreküptür. Toplam su depolama hacmi 48.7 milyar metreküptür.


Her bir grupta; gücü 300.000 kilovat olan 8 adet türbün jeneratör
bulunmaktadır. 25 Temmuz 1992'de bu 8 üniteden ikisi hizmete
açılmıştır. Halen inşaatı devam eden Şanlıurfa Tünelinin de
tamamlanması ile Şanlıurfa Harran Mardin Ceylanpınar Siverek-Hilvan ovaları
ile beraber 1.43 milyon dönüm arazi sulanır hale gelecektir.Temelden
yüksekliği 169 metredir. Nehir seviyesinden yükseklik bakımından
minimum su kotu 513 ideal su kotu 526 maksimum su kotu ise 524
metreye ulaşır. Barajda elektrik üretimi için derinliğin en az 133
metre olması gerekir. Baraj duvarının boyu 1644 eni ise 15 metredir.
****** Barajı dolgu hacmi bakımından
dünyanın en büyük 6. barajı durumundadır. Hidroelektrik Santralı da dünyada halen yapımı
sürenler arasında 3. inşa edilmiş olanlar
arasında da 5. en büyük santraldır. Aynı zamanda Avrupa'nın ve
Türkiye'nin en büyük barajıdır.
****** Barajı tamamen Türk işçi ve
mühendisinin emek ve alınteriyle gerçekleştirilmiştir. Bu dev barajın
gövdesi 80 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiştir.

• Batman Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

Batman Barajı Batman'da Batman Çayı üzerinde sulama taşkın önleme ve enerji
üretmek amacıyla 1986-1999 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 7.181.000 m³ akarsu yatağından
yüksekliği 8500 m normal su kotunda göl
hacmi 117500 hm³ normal su kotunda göl
alanı 4925 km²'dir. Baraj 37.744
hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken 198 MW güç ile de yıllık
483 GWh'lik enerji üretmektedir.

• Birecik
  Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

Birecik Barajı Gaziantep ile Şanlıurfa
sınırları üzerinde olmasına karşın idari yapı olarak Şanlıurfa iline
bağlıdır. Baraj elektrik üretme ve
sulama amaçlı olarak 1985-2000 yılları arasında inşa edilmiştir. Zeugma
antik kentinin bir kısmı baraj gölü altında kalmıştır. Beton ağırlık ve
kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 9.400.000 m³ akarsu yatağından
yüksekliği 6300 m normal su kotunda göl
hacmi 122020 hm³ normal su kotunda göl
alanı 5625 km²'dir. Baraj 92.700
hektarlık alana sulama hizmeti verirken 672 MW güç ile de yıllık 2.518
GWh'lik enerji üretmektedir.
Özel sektör tarafından YİD (Yap İşlet Devret) modeli ile yapılıp
işletilmekte olan en büyük baraj ve elektrik üretim tesisi olup 2015 yılında kamu
kuruluşu EÜAŞ (Elektrik Üretim AŞ)'ye devredilecektir. Ayrıca bu
elektrik üretim santrali Türkiye'nin ortalama %12'lik elektrik ihtiyacını
da karşılamaktadır.

• Devegeçidi Barajı
  

Devegeçidi Barajı Diyarbakır (il)'inde Devegeçidi Çayı üzerinde sulama amacıyla 1965 -
1972 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 3.240.000 m³ akarsu yatağından
yüksekliği 3280 m normal su kotunda göl
hacmi 20232 hm3 normal su kotunda göl
alanı 3214 km²'dir. 10.600
hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

• Dicle Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

Dicle Barajı ve HES Diyarbakır ili sınırları
içerisinde Diyarbakır'a 50 km mesafede Maden ve Dibni çaylarının
birleşerek Dicle Nehri'ni meydana getirdiği mevkiiden 800 m mesafede
ve Kralkızı Barajı aksının 22 km mansabında yer almaktadır. Proje
çalışmalarına 1986 yılında başlanmıştır. Kaya gövde dolgu tipi olan
barajın gövde hacmi 3.120.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 8700 m. normal su kotunda göl
hacmi 59500 hm3 normal su kotunda göl
alanı 2400 km2'dir.
Projenin amacı sulama ve enerji olup Dicle sağ sahil
ovalarından 126.080 hektarlık arazi sulanacaktır. Ayrıca santral 2 * 55 =
110 MW gücünde olup yılda 298 milyon KWh
elektrik enerjisi üretecek kapasitededir.
Kralkızı-Dicle entegre projesinin bir parçası olan Dicle Barajı ve HES
Projesinin gerçekleşmesi ile birlikte Dicle Barajı ve HES'den
yılda 298 milyon KWh elektrik enerjisi üretilerek ekonomiye 1997 yılı
fiyatlarıyla 2 trilyon 980 milyar TL sulamadan yılda 9 trilyon
800 milyar TL olmak üzere toplam 12 trilyon 780 milyar TL katkı
sağlamaktadır. 25 Ekim 1997'de su tutulmaya başlayan projede 30 Aralık
1997'de inşaat bitirilmiştir. 1997 yılı fiyatlarıyla hesaplanan proje
maliyeti yaklaşık 22 trilyon TL'dır.

• Dumluca
  Barajı
  

Dumluca Barajı Mardin'de Buğur Çayı üzerinde sulama amacıyla 1985-1991
yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi
olan barajın gövde hacmi 1.685.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 3000 m. normal su kotunda göl
hacmi 2206 hm3 normal su kotunda göl
alanı 223 km2'dir. Baraj
2.400 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

• Göksu Barajı
  

Göksu Barajı Diyarbakır'da Göksu Çayı üzerinde sulama amacıyla 1987-1991
yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.632.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 5200 m. normal su kotunda göl
hacmi 6200 hm3 normal su kotunda göl
alanı 390 km2'dir. Baraj
3.582 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

• Hacıhıdır Barajı
  

Hacıhıdır Barajı Şanlıurfa'da Şehir Çayı üzerinde sulama ve taşkın kontrolü
amacıyla 1985-1989 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya
gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.201.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 42 m. normal su kotunda göl
hacmi 6760 hm3 normal su kotunda göl
alanı 440 km2'dir. Baraj
2.080 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

• Hancağız Barajı
  

Hancağız Barajı Gaziantep'in Nizip
ilçesinde Nizip Çayı üzerinde sulama amacıyla
1985-1989 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu
tipi olan barajın gövde hacmi 3.600.000 m³ akarsu yatağından
yüksekliği 4550 m normal su kotunda göl
hacmi 10000 hm³ normal su kotunda göl
alanı 750 km²'dir. Baraj
10.736 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

• Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali. Yaklaşık 15.000
yıllık Hasankeyf Şehrini sular altında bırakacak olan Ilısu Barajı yörenin kültürel
mirasını yok etmenin yanında 78.000 kişiyi evsiz bırakacak ve 1.2 milyar
Euro'dan fazla kredi borcu getirecektir. Baraj "20 farklı kültürün
izini barındıran ve 10 bin yıllık tarihi ile UNESCO'nun 10 Dünya mirası
kriterinden 9'unu karşılayan" Hasankeyf İlçesi'nde yapılacaktır.[2]
Baraj için kredi verecek olan Almanya İsviçre ve Avusturyalı
dış kredi kuruluşları proje için öne
sürdükleri şartların karşılanmadığını görerek desteklerini çekti.
[3][4][5]
Barajın yapımı ile hedeflenen enerji artışı varolan santrallerin
verimli kullanılması ile fazlasıyla sağlanabilecekken[6] barajın yapımı
Türkiye'nin "kültürel mirasına sahip çıkamayan cahil ülke" imajını
güçlendirecektir.
2013 yılında hizmete alınması planlanan proje kurulu güç ve yıllık
enerji üretim kapasitesi bakımından da ****** Barajı Karakaya Barajı ve Keban
Barajı'ndan sonra 4'üncü büyük HES olma özelliğini kazanacak.
Ilısu Barajı; Mardin ve Şırnak İl sınırları arasında Dargeçit ilçesinin
15 Km. doğusunda Dicle Nehri üzerinde yer
alacak. Ilısu Barajı kil çekirdekli kaya dolgu tipinde olup temelden
yüksekliği 138 m olacak. Barajın maksimum su kotu 52682 metre toplam gövde hacmi 44
milyon metreküp rezervuar hacmi ise 11
milyar metreküp olacak. Barajın kurulu gücü 1200 MW olup üreteceği
toplam enerji 3833 milyar KWh’tır. Ilısu
Barajı ile üretilecek olan enerji şu an ülkemizde
hidroelektrik santralleri vasıtasıyla üretilecek olan enerjinin %10’unu
oluşturacak.
Bu enerji üretiminin yanı sıra Ilısu Barajında regüle edilen ve daha
sonra inşa edilecek Cizre Barajına bırakılacak sularla Nusaybin Cizre İdil Silopi ovalarında toplam
121 bin hektar alanın modern sulama teknikleriyle sulanması da mümkün
olacak.

Ilısu Projesi’nin Tarihçesi ve Tanımı

Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali Projesi (Ilısu Projesi) 1954 yılında Dicle
Nehri’nin toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesine ilişkin
çalışmalar doğrultusunda DSİ tarafından
başlatılmıştır.
Ilısu Barajı; Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Suriye sınırına yaklaşık
45 km. mesafede Dicle Nehri üzerinde inşa
edilecek olup tamamlandığında 1 200 MW
kurulu güç ile yılda ortalama 3 833 GWh enerji üretecektir.
Tesis işletmeye alındığında; gövde hacmi açısından Türkiye’nin 2.
kurulu güç bakımından da 4. büyük barajı olacaktır.
Bilirkişi raporları

Kredi ajanslarının oluşturduğu bilirkişlerden oluşan uluslararası
heyetin hazırladığı raporda şu eksikliklerin altı çizilmiştir[7]:

• Projede
  yeterli sayıda uzman yok
  
• Proje kapsamında Batman'da yapılması düşünülen tesis faaliyete
  geçtiğinde Dicle'yi kirletecek
  
• Karasal ve su ekosistemlerinde biyoçeşitlilik araştırmaları
  yapılmamış
  
• Kamulaştırma konusunda sorunlar var
  
• Ev tazminatları düşük ve uluslararası standartlara aykırı
  
• Tarihi eserlerle ilgili çalışmalar yetersiz
  

Ilısu Projesi'nin önemi

1. Tamamlandığında üretilmesi planlanan
   yıllık ortalama 3833 milyar kWh enerji
   üretilecektir.
   
2. Hasankeyf ilçesinin 10.000 yıllık tarihini neredeyse tümüyle
   yokedecektir.
   
3. 78.000 kişiyi evsiz bırakacaktır.
   
4. Yöre turizmini baltalayarak Hasankeyf halkını işsiz bırakacaktır.
   
5. Türkiye'nin çevreye kültüre ve tarihe
   duyarsız ülke imajını sağlamlaştıracaktır.
   
6. Tamamlandığında üretilmesi planlanan
   yıllık ortalama 3833 milyar kWh enerji
   diğer barajlardaki verimlilik artırılarak sağlanabilecektir[6].
   
7. İnşaatı süresince yukarıda sayılan
   bölgelerde 600–700 milyon ABD doları
   tutarında bir ticari faaliyet sağlayacağı öngörülmektedir.
   
8. Ilısu Baraj Gölü altında kalan mevcut yol köprü demiryolu ve köylerin
   yeniden yapılması ayrı bir mali yük getirecektir.
   

Ilısu Projesi'nin finansmanı

Ilısu Projesi müthiş bir dış kredi yükünü de beraberinde getirecektir.
Proje için borçlanılacak toplam dış kredi tutarı 1.200.000.000 €’dur.
Projeye kredi vermeyi planlayan Almanya İsviçre ve Avusturyalı
dış kredi kuruluşları Türkiye'nin taahütlerini yerine getirememesi
sonucu 7 Temmuz 2009 tarihi itibariyle desteklerini çekmişlerdir.
1999–2001 yılları arasında yaptırılan ÇED Raporu; 2872 sayılı Çevre
Kanunu Dünya Bankası ve
IFC kriterleri doğrultusunda HCE firması tarafından güncellenmiş ve hem
DSİ hem de yatırımcı kredi kuruluşları tarafından onaylanmıştır. Buna
karşılık yatırımcı kuruluşların
görevlendirdikleri bilirkişiler proje ile ilgili ciddi sorunlar tespit
etmiş bu sorunlar verilen sürenin sonunda
giderilmediği için de projeden çekilmişlerdir.
Ilısu Projesi’nin maksimum su kotundan etkilenmeyen Hasankeyf Yukarı
Şehir Alanı’nda yer alan kültürel varlıklar bu bölgenin
geliştirilmesiyle birlikte bir “Arkeolojik Park ve Açık Hava Müzesi”nde
yeniden hayat bulmaya devam edecektir. Suyun altında kalacak kültürel
varlıklar dolayısıyla bölgenin türizm gelirlerinde önemli bir düşüş
beklenmektedir.
Her yıl için %15’lik yüzey çalışması ve %15’lik kazı ve taşımanın
yapılacağı kabul edilmektedir. Bu kabule göre yüzey çalışmaları kazılar ve taşımalar için
ayrılan tahmini bütçe 53.000.000 ABD doları olarak belirlenmiştir.
Ilısu Projesi Bünyesinde Çevresel Etkileri

Projenin çevresel sonuçları arasında şunlar vardır8]

• Soyu
  tükenen hayvanları besin ve habitatlarının yok edilmesi
  
• Kitlesel balık ölümleri
  
• Çökelme ve ötrofikasyon
  
• Su kalitesinde ciddi düşüş
  
• Sıtma gibi su kaynaklı hastalıklarda artış
  
• Su kaynaklı çatışmalarda artış (özellikle Türkiye ile komşu
  devletler arasında)
  

Hasankeyf Kültür Varlıklarının Korunması ve kurtarılması
10.000 yılı aşkın bir tarihi geçmişe sahip olan Hasankeyf’teki kültürel
varlıkların yok edilmesine neden olacak baraj Anayasaya ve Uluslararası
Kültür Sözleşmesi’ne aykırıdır. Buna rağmen Kültür ve Turizm
Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel
Müdürlüğü ve Ilısu Konsorsiyumu koordinasyonunda hazırlanan Hasankeyf Master Rehber
Projeleri Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi makamları tarafından
onaylanmıştır.
Ilısu Projesi’nin maksimum su kotundan etkilenmeyen Hasankeyf Yukarı
Şehir Alanı’nda yer alan kültürel varlıklar bu bölgenin
geliştirilmesiyle birlikte bir “Arkeolojik Park ve Açık Hava Müzesi”nde
yeniden hayat bulmaya devam edecektir.
Ilısu Baraj Gölü altında kalacak olan bütün kültürel varlıklar ve
yerleri YYEP çalışmaları çerçevesinde belirlenmeye çalışılmıştır. Bu
kültürel varlıkların Ilısu Barajı altında kalmadan taşınacağı gibi
olanaksız bir şey iddia edilerek projenin etkisi göz ardı edilmeye
çalışılmaktadır.
Her yıl için %15’lik yüzey çalışması ve %15’lik kazı ve taşımanın
yapılacağı kabul edilmektedir. Bu kabule göre yüzey çalışmaları kazılar ve taşımalar
için ayrılan tahmini bütçe 53.000.000 ABD doları olarak belirlenmiştir.

• Karakaya Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

Karakaya Barajı Diyarbakır ili Çüngüş
ilçesi sınırları içinde Fırat Nehri üzerinde Güneydoğu Anadolu
Projesi'nin bir parçası olarak elektrik enerjisi üretimi amacıyla
1976-1987 yılları arasında inşa edilmiştir. Barajın yapılmasıyla
birlikte bir çok köy başaltılmıştır. Diyarbakır'a 150 km uzaklıkta
bulunan baraj adını yakınında bulunan Karakaya Köyünden almıştır.
Beton kemer gövde ağırlık tipi olan barajın gövde hacmi 2.000.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 17300 m. normal su kotunda göl
hacmi 9.58000 hm3 normal su kotunda göl
alanı 26800 km2'dir. Baraj 1.800 MW
güç ile yıllık 7.354 GWh'lik enerji üretmektedir.
Köprüler
Karakaya Barajı üstünde şu an faal olan iki köprü vardır. Kömürhan
Köprüsü ve İsmet Paşa Demiryolu Köprüsüdür. ayrıca bu köprülerin eski
tarihte yapılanları ise barajın altında kalmıstır

• Karkamış Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

Karkamış Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Barajın yeri Gaziantep Amacı Enerji Taşkın Kontrolü Nehir
Fırat Nehri Başlangıç-bitiş tarihi 1996-2000 Gövde dolgu
tipi Beton Ağırlık+Toprak Göl hacmi 157 hm3 Göl alanı
28.40 km2 Yıllık içme suyu - hm3

Güneydoğu Anadolu Projesi’nin bir bölümünü teşkil eden sınır Fırat Projesi’nin
ikinci ünitesi olan Karkamış Barajı ve HES Tesisi Fırat Nehri üzerinde Suriye Sınırı’na 4.5 km.
mesafede beton ağırlık ve toprak
dolgu tipinde ve Türkiye’de nehir santrali tanımıyla gerçekleştirilen
ilk uygulamadır.
180 MW kurulu gücündeki santralin yılda 652 GWh enerji üretmesi
hedeflenmiştir. Enerji üretmekte olan barajın baraj rezervuar alanı sağ
ve sol sahil koruma seddeleri de yapılarak 336 m. kotunda olan baraj
gölünün işletme kotu 340 m.’ye çıkarılarak baraj gölü altında kalan
mesken ve 433 hektar tarım arazisinin korunması amaçlanmıştır.
Yüksel İnşaat’ın; Temelsu ve Avusturya firmaları Va Tech Elin Voith Hydro Verbundplan ile
uluslararası konsorsiyum oluşturarak inşasını gerçekleştirdiği Karkamış
Barajı'nın barajın gövde hacmi 2.100.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 2900 m. normal su kotunda göl
hacmi 15700 hm3 normal su kotunda göl
alanı 2840 km2'dir.

• Kayacık Barajı
  

Kayacık Barajı Gaziantep'ta Tüzel Çayı üzerinde sulama amacıyla 1995-2002
yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi
olan barajın gövde hacmi 1.858.000 m³ akarsu yatağından
yüksekliği 5000 m. normal su kotunda göl
hacmi 11676 hm³ normal su kotunda göl
alanı 1310 km²'dir. Baraj 13.680
hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

• Kralkızı
  Barajı ve Hidroelektrik Santrali
  

Kralkızı Barajı ve HES Diyarbakır ili sınırları
içerisinde Diyarbakır'a 81 km Dicle ilçesine 6 km
mesafede Dicle Nehri'nin ana kolu olan Maden Çayı üzerinde yer
almaktadır. Enerji üretmek amacıyla 1985-1997 yılları arasında inşa
edilmiştir.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 15.172.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 12600 m. normal su kotunda göl
hacmi 191900 hm3 normal su kotunda göl
alanı 5750 km2'dir. Baraj 90 MW
güç ile yıllık 146 GWh'lik enerji üretmektedir.
Elektrik üretimi için gölünde 2 milyar metreküp su olması gereken
Kralkızı Barajı'ndaki su miktarı kuraklık nedeniyle 520 milyon
metreküpe indi. Su seviyesinin düşmesi nedeniyle barajda Ocak 2007 de
46 gün elektrik üretimine ara verilirken enerji üretimi için su
seviyesinin en az 700 milyon metreküp olması gerektiği bildirildi.
Kralkızı-Dicle entegre projesinin bir parçası olan enerji amaçlı bu
projede yılda 146 milyon GWh elektrik enerjisi üretilerek ekonomiye 1997 yılı
fiyatlarıyla 1 trilyon 460 milyar TL sağlanmaktadır. Kralkızı Barajı
ayrıca Dicle barajı için
depolama görevi görmektedir. 25 Ekim 1997'de su tutulmaya başlayan
projede 30 Aralık 1997'de inşaat bitirilerek üretime geçilmiştir. 1997
yılı fiyatlarıyla hesaplanın proje maliyeti yaklaşık 31 trilyon TL'dır.

• Seve Barajı
  

Seve Barajı Kilis'de Sinnep Deresi üzerinde sulama ve içme suyu
amacıyla 1995-2002 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya
gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.340.000 m3 akarsu yatağından
yüksekliği 4100 m. normal su kotunda göl
hacmi 2086 hm3 normal su kotunda göl
alanı 196 km2'dir. Baraj
14.000 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.