Siirt

Konu: Siirt Çarş. Haz. 16, 2010 10:09 pm

GENEL KONUM

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 41° 57'' doğu boylamı ve 37° -55'' kuzey
enlemi üzerinde yer alan Siirt doğudan Şırnak ve Van kuzeyden Batman ve Bitlis batıdan Batman güneyden Mardin ve Şırnak
İlleri ile çevrilidir. İl topraklarının büyük bölümü dağlarla kaplıdır.
Kuzeyde Muş Güneyi Dağları doğuda Siirt Doğusu
Dağları İl’in doğal sınırlarını oluşturan sıra dağlardır. 1990 yılında
değişen sınırlardan sonra Siirt İli ’nin yüzölçümü 6.186 Km²’ye inmiş
Km² ’ ye ise 42 kişi düşmüştür. 1997 yılı nüfus sayımına göre 263.258
kişilik nüfusuyla Türkiye toplam nüfusunun %4’ünü barındırmaktadır.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

İl toprakları asıl görünümünü III. Zaman’da kazanmıştır. Şiddetli
kıvrılma ve kırılmalara uğrayan il alanı üst-eosen ve oligosen
boyunca deniz dışında kalarak aşınmış ve bir yarı ova (peneplen)
niteliği kazanmıştır. Üst-miyosende Doğu Anadolu genel olarak
yükselirken il alanı da blok halinde
yükselmiş ve Güneydoğu Torosları oluşmuştur. Bu yükselme hareketleri
sırasında il alanının güneybatısını da içine alan güçlü çöküntü alanları
ortaya çıkmıştır.G.doğu Torosları esnekliğini yitirmiş ve sertleşmiş
kesimlerinde ortaya çıkan çöküntü olukları akarsularca aşın
dırılarak batı güneybatı ve güney
yönünde uzanan vadilere dönüştürülmüştür. Bir yandan vadi ler oluşurken bir yandan da özellikle
çöküntü alanlarında hızla genişleyen vadi tabanlarında IV. Zaman boyunca
çeşitli taşınma maddelerden oluşan düzlükler ortaya çıkmıştır..

DAĞLAR

İlimizde yeryüzü şekilleri daha çok yüksek dağ ile platolardan
oluşmaktadır. Siirt’ in kuzeyi ve doğusu yüksek ve sarp
kesimlerdir.Genel olarak Güneydoğu Toroslar adıyla anılan bu dağ sırası doğudan güneydoğuya
genişçe bir yay çizerek Hakkari Dağları’yla birleşmektedir. Dicle
Vadisi'' ne eğimli olan bu yüksek ve sarp kesimde yer alan önemli dağlar
ve bunların özellikleri şöyle sıralanabilir.

SİİRT DOĞUSU DAĞLARI

Muş Güneyi Dağları’ ndan sonraBitlis Çayı Vadisi’nin
doğusunda dağlar güneye doğru
açılarak Siirt’in doğusunu kaplar. Yükseltisi hızla azalarak Güneydoğu
düzlükleri’ne doğru sokulan bu dağlar bir yandan da Hakkari
Dağları’yla birleşir. Siirt doğusu dağları genellikle tek tek kütleler
halinde yükselmektedir. Bu kütleler Dicle Irmağı’na karışan
küçük akarsuların açtığı vadilerle parçalanmış durumdadır. Siirt Doğusu
Dağları’nın ana gövdesini Pervari Siirt Merkez Eruh ve Şırnak’ı da
kapsayan Yazlıca Dağı (Herekul Dağı) oluşturmaktadır. Doğuda çok geniş
bir kütle oluşturan Yazlıca Dağı 2.838 m.’lik yükseltisiyle İl’in en
yüksek noktasıdır. Bu doruğu kuzeyden 2.444 m. yükseltili Meydanı
Süleyman Tepesi ile daha düşük yükseltili Körkandil Dağı izlemektedir.
Yazlıca Dağı batıda Uluçay ve Zorava Çay’ı
Vadileri’nin birbirine yaklaştığı noktada daralırken yükseltisi de azalır.
Tosuntarla-Çizmeli çizgisinde yükseltisi 1.844 m.’ye dek düşen Yazlıca
Dağı Merkez İlçe
alanında yükseltisi 1.500 m.’nin altında olan platolara düşmektedir.
Siirt Doğusu Dağları Yazlıca kütlesi dışında
Şirvan-Pervari-Van üçgeni içinde de önemli yükseltiler oluşturmaktadır.

.......... ................. İl’in kuzeydoğusunda genellikle tek tek
yükselen bu dağların başlıcaları 2.741 m. yükseltili Doğruyol Dağı
(Beknovi Dağı) 2.631 m. yükseltili
Kapılı Dağı ve 2.350 m. yükseltili Koran Dağı’dır. Siirt Doğusu Dağları İl’in güneydoğusunda daha
dağınık ve daha alçaktır. Bu kesimlerdeki en önemli doruklar Eruh’un güneyindeki Yassı
Dağı (2.280 m.) bunun batı yönündeki
uzantısını oluşturan Şeyh Ömer Dağı (1.409 m.)’dır. Buradaki dağların
dorukları dışındaki kesimler batı ve güney yönündeki
eğime bağlı olarak aşınmış ve platolara dönüşmüş durumdadır. Siirt’te bu
dağların dışında da bazı yükseltiler vardır. Bunların en önemli si
Kurtalan’ın güneyindeki 1.530 m. yükseltili Dilek Tepesi’dir. Genellikle
çıplak olan bu dağların kuzey yamaçlarında yer yer meşe ağaçlarından
oluşan topluluklara rastlanmaktadır.

. ..................................................
................................ .. ..... ..........
....................................PLATOLAR VE YAYLALAR

Siirt’te dağlardan sonra en ağırlıklı yeryüzü şekli platolardır. Büyük
bir bölümü yüksek düzlükler şeklinde olan bu platolar Siirt Doğusu Dağları’ nın
kuzey bölümünü oluşturan D.yol Kurtalan Kapılı ve Yazlıca
Dağları’nın Botan Suyu ve kollarınca yarılmış vadilere bakan
yamaçlarında toplanmıştır. Başlıcaları Pervari de Cemikarı Ceman ve Herekul
Yaylaları ile Şirvan’da Bacavan Yaylası’dır.Yaz kış bol yağış alan bu
yaylalarzengin çayırlarla
kaplıdır.

............Yöre halkı ve göçerler bu yaylalarda sürülerini otlatır.Sert
kış aylarında güneydeki daha düşük yükseltili platolarda otlatılan
hayvanlar yaz mevsiminde havaların
ısın masıyla yeniden yüksek düzlüklere çıkarılır. Bozkır kuşağına yakın
dağların eteklerindeki plato larda verim daha düşüktür. Yağışlar daha
düzensiz su kaynakları daha
kıttır. Büyük ölçüde orman örtüsünden yoksun olan bu kesimde aşınma
güçlüdür. Çayırların oluşumuna elverişli toprak tabakası yer yer ortadan
kalkmıştır. İl platoları bir bütün olarak değerlendirildiğinde 1.200m. ile 2.000 m.
arasına dağıldıkları ve bozkır kuşağında kalanların dışındakilerin
hayvancı'' lık açısından çok önemli oldukları görülür.

VADİLER

Siirt İli’nde vadi oluşumları çok önemlidir. İlimiz'' deki dağlar ve
platolar II. Zaman’daki kırılma ve kıvrımlarla şekillenmiştir. Sarp
yapıda kalkerli oluşumlar egemen durumdadır suya karşı direnci çok düşük
olan bu kalkerler akarsu ve yüzey sularıyla
hızla aşındırılmış dar ve dik vadiler ortaya
çıkarmıştır. İl’in kuzeyindeki ve doğusun daki dağlık kesimlerden
güneye ve batıya doğru yönelen vadiler Güneydoğu Anadolu
Düzlükleri nin doğu ucuna ulaşıncaya dek genellikle pek geniş değildir.
Bu nedenle Siirt’te ovalık alanlar azdır.

Botan (Uluçay) Vadisi Bitlis’in güneyindeki dağların eteklerinde
başlayan Botan Suyu Vadisi yüksek ve sarp yapılı bir
kesimde güneye doğru uzanır. Doğruyol Kuran ve Kapılı
Dağları’nın arasında bulunan vadi Türkiye’nin en dik ve
sarp vadilerindendir. Bitlis Çayı Vadisi ile birleşen Botan Vadisi Dicle Vadisi’ne açılır.
Botan Suyu Vadisi ve bu vadinin önemli bir kolu olan Bitlis Çayı Vadisi
pek geniş değildir. Vadiler; kuzey ve kuzeydoğudaki dağlardan kaynağı nı
alan bol sulu akarsularla kalkerli yapıda oyulmuş derin yarıklar
durumundadır. Yalnızca Bitlis Çayı Vadisi Kurtalan İlçe alanında
azda olsa genişlemektedir. Bu genişleyen kesimler yer yer ova niteliği
kazanır. Kurtalan Ovası’da bu vadinin tabanındadır.

Behrancı Vadisi Yazlıca (Herekul) Dağları’nın güneydoğu yamaçlarından
çeşitli kollar halinde başlayan Behrancı Vadisi’de dar ve diktir. Vadi
kolları güneydoğudan güneybatıya genişçe bir yay çizerek Türkiye-Suriye
sınırlarında Habur Vadisi’ne açılır

AKARSULAR

Siirt İli Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nin kuzeydoğu ucunda yeralır. Bölge G.doğu Anadolu
Düzlükleri’nden sonra birden yükselmekte doğu ve kuzey kesimleri
bol yağış almaktadır. Bu nedenle kuzeyden Muş Güneyi
Dağları doğudan Siirt
Doğusu Dağları’yla çevrili olan il alanı Dicle Irmağı’nın önemli
su toplama alanlarından birini oluşturmaktadır. İl topraklarının tümü
Dicle Havzası’na girmektedir. Havza Fırat Kızılırmak ve Sakarya
Havzaları’ndan sonra ülkenin dördüncü büyük su toplama alanıdır.

BOTAN (ULUÇAY)

Nordüz Platosu’nu batıdan kuşatan Siirt-Hakkari ve Siirt-Van sınırlarını
oluşturan yüksek dağlardan kaynağını alan bu akarsuönce batıyasonra kuzey batıya doğru
akar. Suyu iyice bollaşan Botan Suyu dar ve derin bir vadi oymuştur.
Vadi tabanıyla dağ'' ların dorukları arasındaki yükselti farkı 1.000
m.’ye ulaşır. Akarsu Pervari yöresinin
sularını toplayan Çatak Çayı ve Bitlis’in doğusundaki dağlık yöre ile
Doğruyol Kapılı ve Kuran Dağları
sularını toplayan Büyükdere’yle Çukurca da birleşir. Burada Botan Suyu
adını alır. Batı yönünde akan Botan Suyu (Uluçay) Aydınlar İlçesi ve İl
Merkezi’nin doğusun dan geçer. Bostancık yöresine ulaşır. Burada doğudan Eruh yöresinin
sularını toplayan Zorava Çayı’nı kuzeyden Muş Güneyi
Dağları’nın sularını toplayan Bitlis Çayı’nı alır. Bitlis Çayı Botan Suyu’na karışmadan
önce Kavuşşahap
Dağları’nın sularını toplayıp gelen Pınarca Çayı ile birleşir. Botan
Suyu bu iki önemli akarsuyla birleştikten sonra Çat Tepe’de Dicle
Irmağı’na katılır. Yüksek dağlardaki kaynaklarla kar örtülerinin ağır ağır
erimesi ile ve yağmurlarla beslenen bu büyük çay her mevsimde bol su
taşır. İlkbahardan yaz ortalarına kadar geçirdiği su saniyede ortalama 100-300
m3’tür. Nisan ve Haziranda bu miktar 400-600 m3 Mayıs’ta 700-1000 m3’ü
bulur hatta arasıra bunu
geçtiği de olur. Böyle zamanlarında Dicle’den de büyük bir ırmak
görünümündedir. En çekilmiş olduğu yaz sonu ve güzün bile derinliği yine
1 m.’den çoktur ve yatağındaki su miktarı 60 -80 m3’ten aşağı düşmez.
Bu ırmağın birçok yerinde hidroelektrik santrali kurma incelemeleri
yapılmıştır. Kıyıdan kıyıya ancak kayıkla geçilebilir. Botan Irmağı çok
yerinde dar ve derin dik inişli vadiler den geçer. Yolu boyunca alçak
düzlükler azdır ve sulama da yararlı olamamıştır. Botan Irmağı’ nın
Dicle’ye karıştığı yer yakınında Dicle Nehri keskin bir dirsekle güneye
döner.

REŞİNAN

Bu su Pervari’nin Çemikari Yaylası’ndan çıkarak Şırnak İli’nde oldukça
geniş vadileri sular ve Dergül Köyü önünden geçerek Kasrik Boğazı’ndan
sonra Dicle Irmağı ile birleşir.

GARZAN ÇAYI

Sason Dağları’nın güney yamaçlarından inen kollardan oluşur. Kozluk
İlçesi yakınlarından (Pisyar) geçer. Kurtalan İlçesi’nde bir kısım
araziyi suladıktan sonra Kaşüstü (Hendük) Köyü yakınlarında Dicle
Irmağı’yla birleşir. Çay üzerinde Pisyar ve Aviski adını
taşıyan iki köprü bulunur. .

KEZER ÇAYI

Bitlis’in doğusunda Güzeldere denilen yerden çıkar ve Kırkçeşme
Suları’nın birleşmesinden oluşur. Bu sular en son Şeyh Cuma Deresi’yle
birleşip İskambo Dağları’nı
yararak Siirt’in batısında bir kavis çizer. Mağaralı (Hümriyan) Mezrası
önünde Başur Çayı ile birleştikten sonra Botan Çayı’na karışır.
Çayın oluşturduğu vadilerde sebze yetiştirilir.

BAŞUR ÇAYI

Bitlis’in kuzeyinden çıkan bu suyun il hudutları içindeki uzunluğu 45
Km’dir. Siirt-Kurtalan asfaltı üzerindeki Başur Köprüsü’nün 2 Km.
güneyinde Kezer Çayı ile birleşir.

JEOLOJİK YAPI

Petrol arama amacıyla Siirt topraklarında
bugüne kadar çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bu araştırmaların
sonuçlarına göre il alanı değişik jeolojik
yaşta kütlelerden oluşmaktadır. Bu kütlelerin en eskisi Siirt-Bitlis
arasında kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan başkala şım kayaları
serisidir. III. Zaman kratase ve III. Zaman palojen ve neojen yaşlı olan
bu seriler doğudan il alanına sokulmaktadır. Tebeşirli kalker taşları yontulmaları ve
işlenmeleri kolay olduğu için genellikle yapı taşı olarak
kullanılmaktadır. İlimiz de geniş alanlar kaplayan dağ ve tepelerde bolca
rastlanan bu oluşumlara “Midyat Kal kerleri” denilmektedir. İçlerinde
orta eosen yaşlı fosillere de rastlanan “Midyat Kalker leri” Merkez
İlçe’nin güneyinde Siirt-İdil arasında ve
Midyat dolaylarında göze çarpar.

İl alanında sert kalkerlerin üzerine kil marn silt ve kum taşlarından
oluşan neojen yaşlı göl serileri yığılmıştır. Bu hafif eğimli yumuşak
göl serileri geniş düzlükleri ve ovaları oluşturmak tadır. Genç
oluşumlar arasında yer yer jipsli tabakalar yüzeye çıkmaktadır. Bu
jipslere İlimizde “Cas Taşı” denir. Bu taşlar eskiden yakılıp
ufalandıktan sonra yapılar da harç olarak kullanılma kta idi. Siirt il
alanı ülkenin başlıca
kırık çizgilerinin dışında kalmakta sarsıntıların zararsız
geçtiği tehlikesiz bölgeler kapsamına girmektedir. Şehrin çevresi ve
özellikle Botan Vadisi sert ve sarp kayalıklardan meydana gelmektedir.

YERALTI ZENGİNLİKLERİ

Siirt''in en önemli yeraltı zenginliği petrol ürünüdür.Petrol Siirt''in
Kurtalan ilçesinde çıkarılmakta dır. Siirt''te Krom ve Bakır yatakaları
da vardır. Baykan ve Şirvan yörelerinde ince damarlar halinde bulunan
bakır yataklarının uzunluğu 70 m.genişliğin de 80 Cm''dir. Rezerv
çalışmaları henüz tamamlanabilmiş değildir. Baykan''da zaman zaman
üretime açılan Krom yatakları vardır. Etüt ve arama çalışmaları devam
etmektedir.

İKLİM

siirt''te karasal iklim hüküm sürmekte ve dört mevsim en belirgin
özellikleriyle yaşanmakta Yazları sıcak ve
kuraktır. En az yağış Kurtalan''da En fazla yağış Baykan''da görülür.
GAP''ın devreye girmesiyle iklimde belirgin bir değişme gözlenmiş İlkbaharda daha fazla
yağış olmuş ve %40''ın altında olan nem oranı yükselmiştir.Gece ve
gündüz arası sıcaklık farkı fazladır. Tespit edilen en yüksek ısı 43.3
Coen düşük ısı ise
-19.5 Co''dir

BİTKİ ÖRTÜSÜ ve ORMANLAR

Siirt il alanı Doğu Anadolu yapraklı orman kuşağı ile G.doğu Anadolu
bozkır kuşağı arasındadır.Toros dağları ''nın G.doğu toroslar adıyla
anılan bölümleriyle buradan kuzeye doğru
uzanan plato ve dağlarda önemli ölçüde azalmış meşe ağaçları vardır.

NÜFUS

Siirt ili''nin 1985 yılı il nüfusu 524.741 kişi iken 1990 yılında Batman
ve Şırnak ilçelerinin il olmasıyla ilçe sayısında bir azalma olmuş ve
ilçe sayısı merkez ilçe dahil olmak üzere 11'' den 7''ye düşmüş nüfus ise 263.258 kişiye
inmiştir. 1998''de Siirt''te Km²''ye 42 kişi düşerken ülke ortalaması Km²''ye
78 kişidir. Siirt doğurganlık oranı yüksek
olan bir ildir. Bu nedenle il nüfusunun gelişimi ülke genelinin üzerinde
olmuştur. Son yapılan nüfus sayımı na göre nüfusun %60''ı şehirlerde %40''ı kırsal alanda
yaşamaktadır.